Văn học dân gian cà mau không chỉ đẹp trong văn chương, cà mau không chỉ đẹp trong văn chương

(CMO) Chỉ giải pháp đây trên dưới trăm năm, vùng khu đất Cà Mau vẫn tồn tại “cọp rền, sấu lội”, cuộc sống tuy vất vả nhưng lại sản vật hết sức trù phú. Trong buổi đầu gian khó ấy, bác ba Phi và mọi câu truyện nhắc truyền mồm của ông nổi lên như một hiện tượng lạ văn hoá - văn học vô cùng độc đáo và khác biệt và riêng bao gồm của khu đất Cà Mau. người nào cũng nói rằng, nghe truyện đề cập bác tía Phi thì “cười lộn ruột”, “cười ra nước mắt”, nghĩa là đề cao tínhgiải trí, giải khuây của dòng truyện nhắc dân gian này trong thời đại thiếu thốn văn hoá tinh thần. Cụ nhưng, ẩn khuất phía sau những mẩu truyện mà tín đồ ta hay call là “nói dóc” ấy, còn là những hằng số, mọi giá trị văn hoá lưu giữ chiếc hồn cốt, tinh tuý của đất và người nơi đây.

Bạn đang xem: Văn học dân gian cà mau

Trước tiên, truyện nhắc bác cha Phi xuất phát từ hiện thực sinh động, tinh thần lạc quan và cuộc sống đầy ắp tình nghĩa của dân nghèo miệt cuối đất. Bà Nguyễn Thị Anh, nhỏ dâu sẽ thờ từ bác ba Phi tại ghê Ngang, ấp Lung Tràm, làng Khánh Hải, huyện è Văn Thời, mang lại biết: “Tôi trong năm này đã 85 tuổi rồi, còn ghi nhớ như in các chuyện của tía chồng hồi trước”.

Bà nói rằng, bác cha từ Đồng Tháp linh giác về miệt chiếc Rắn (Cái Nước), rồi kế tiếp về Lung Tràm khẩn hoang, dùng sức bạn để thắng thiên nhiên hoang tạp. Không hết, chính bác ba - Nghệ quần chúng gian Nguyễn Long Phi cũng tận tình cưu mang những lưu dân mở đất hoặc “sa cơ lỡ vận” bằng phương pháp cất nhà, hỗ trợ nhu yếu phẩm trên cơ ngơi của mình.

Nhiều fan đọc các truyện: “Thu hoạch lưỡi nai”, “Cọp xay gạo”, “Tàu rùa”, “Cá nuôi của bác Ba”, “Rắn tát đìa”, “Săn heo”… phần đa thấy rằng, miệt Lung Tràm tồn tại với nguồn huê lợi thiên nhiên trù phú. Bên trên thực tế, bác ba không “nói dóc” như đa số người lầm tưởng, cơ mà đó chỉ là bí quyết nói “quá”, “nói cho có ấn tượng” đông đảo điều đôi mắt thấy tai nghe, bám quá sát vào hơi thở, nhịp sống của fan dân thời ấy.

Trong từng câu chuyện chứng tỏ con người dùng sức vóc, trí tuệ của mình mà chiến thắng thiên nhiên khắc nghiệt. Điều này cổ vũ khỏe khoắn tinh thần vươn lên của người dân đang sống và làm việc trong thời đoạn khó khăn ấy, xác định sự quản lý tuyệt đối của họ ở vùng đất new khẩn hoang.

Một điều khôn cùng thú vị mà sau đây đã có khá nhiều nhà nghiên cứu đề cập về tính biến dị lạ mắt trong các câu chuyện dân gian của bác tía Phi. Theo xác nhận từ những người thân còn sống của bác tía Phi, bác tía thường đề cập theo lối “ngẫu hứng”, “ứng tác” cùng ít khi lặp lại những điều mình kể. Lẽ tất yếu là cũng chẳng có tựa như các tuyển tập bây giờ. Toàn bộ các tên, tựa của câu chuyện đều là vì người hậu thế dính vào nội dung cơ mà đặt.

Ấn tượng hơn, truyện đề cập bác cha Phi tất cả sức sống mãnh liệt, tính linh động trong từng trả cảnh, điều kiện lịch sử vẻ vang khác nhau. Đến nay, chưa xuất hiện công trình khoa học nào nghiên cứu khá đầy đủ các biến dị từ những câu chuyện gốc của bác tía Phi. Vậy rồi cho tận hôm nay, cứ hễ thấy những câu chuyện nào có tính chất trào lộng, phóng đại thì mọi tín đồ đều tin rằng chính là truyện nói bác cha Phi. Cũng phải để ý rằng, phần đông văn phiên bản hình thành ở những tuyển tập in hiện tại nay, rất có thể là thành phầm của tập thể, qua thời hạn “thêm thắt” cơ mà thành.

Truyện kể dân gian bác bố Phi còn nồng dịu tình yêu thương quê hương, xứ sở và thấm đượm cảm tình gia đình, chòm xóm. Rất có thể thấy điều này qua câu hỏi bà Nguyễn Thị Anh nói lại: “Tía tui hễ thấy bộ đội về thì trong nhà có cái gì rồi cũng đem ra đãi hết. Bộ đội mê tía, có khá nhiều bận ngồi cả đêm chỉ nhằm nghe tía nói chuyện”.

Trong hệ thống truyện nói bác bố Phi, người ta thấy xuất hiện thêm những mẩu chuyện đánh giặc, kháng càn "rất bố Phi", tiêu biểu như câu chuyện “Ong vò vẽ đánh giặc”. Đây không hẳn là chuyện hoang đường, nhưng là chuyện có thật 100%, chính cửa hàng chúng tôi được nghe hầu hết cán cỗ lão thành miệt Xẻo Đước, Phú Mỹ (Phú Tân) nói lại.

Ong vò vẽ khi sẽ thành tổ, bạn nuôi ong đã mặc áo bà cha đen, quấn khăn rằn (kiểu cỗ đội), từng ngày đều đặn cho ong ăn. Sau đó, cũng người nuôi ong mang mặc áo rằn ri của địch rồi lấy khu đất chọi vô tổ. Ngày nay qua ngày khác, riết tổ ong cứ thấy áo rằn ri là bay ra đánh. Lúc giặc càn vào, gặp thế trận ong bò vẽ này của dân Xẻo Đước thì khốn đốn. Cũng nhờ vậy mà căn cứ Tỉnh uỷ tại chỗ này được bảo vệ bình an suốt thời gian kháng chiến ác liệt. Mẩu chuyện này do chủ yếu bác cha Phi đề cập ra, cũng đều có nghĩa, đây rất có thể là một dạng vươn lên là thể của truyện bác bố Phi sinh ra trong quá trình kháng chiến kháng Mỹ.

Danh xưng bác ba Phi thiệt ra là theo thứ bên vợ, với trong câu chuyện của ông, cứ hễ kết thúc một câu chuyện là gồm một câu vĩ thanh: “Không tin hỏi bác bố gái mầy coi”. Cả nhân vật thằng Đậu, cháu nội của bác ba lúc nào cũng theo sát bên ông. Các nhân vật chủ yếu cũng luân chuyển đi, luân phiên lại bấy nhiêu bạn trong gia đình, cho biết thêm bác bố Phi đặc biệt quý trọng tình yêu ruột thịt.

Theo lời con cháu nội của bác tía Phi là cô Nguyễn Mỹ Lệ với Nguyễn Thị Dung: “Ông nội fan cao ráo, trán trợt, sức vóc cơ mà hiền lành, hay cười nói”. Đất đai khai khẩn của mái ấm gia đình ở Lung Tràm trước đó rất nhiều, sau này thì đến hoặc bán giá rẻ cho bà con, đó cũng là tấm lòng mà bác Ba mong muốn con cháu noi theo nhằm tích phúc đức.

Phải nói rằng, vào thời khai hoang gian khó, nếu không có những câu chuyện của bác bố Phi thì con người sẽ dễ chùn chân, nản chí. Không tồn tại tiếng cười cợt của bác ba thì làm sao người ta thấy được sự trù phú, tương lai xuất sắc đẹp của quê hương. Không tồn tại tiếng nói đanh thép của bác Ba làm sao người ta biết bạn Cà Mau sống thiết yếu trực, nghĩa tình, ghét những loại gian manh, xảo trá.

Cũng từ những mẩu chuyện của bác bố mà tín đồ ta gọi thêm truyền thống lịch sử cách mạng hào hùng của đất và fan Cà Mau. Truyện nói dân gian bác ba Phi là 1 trong những hiện tượng độc đáo, nhất và có tính chất thay mặt đại diện tiêu biểu mang đến văn học truyền miệng Nam bộ trong quy trình tiến độ mở đất. Càng đào sâu tìm kiếm hiểu, fan ta đã mỉm cười nhưng mà nể phục bác ba Phi, tín đồ duy duy nhất “nói dóc” mà danh tiếng khắp cả nước Việt Nam./.

Trịnh Xuân Tuyết
Văn hóa dân gian18 tháng 7 2017Lượt xem: 5237

Giá trị của tín ngưỡng Thiên Hậu ở Cà Mau qua góc nhìn giao giữ văn hóa

Hoàn cảnh ra đời của tín ngưỡng Thiên Hậu ở Cà Mau là sự việc hòa trộn giữa những người Hoa giữ vong với dân tứ phương quần tụ về vùng đất new khai hoang mở cõi. Họ không hẳn là những tầng lớp bên trên với học tập vấn thông thái có những yêu cầu nhất định về cuộc sống vật chất lẫn ý thức mà là gần như con bạn đã ghê qua bao sóng gió, mang trong trái tim tâm hồn hào sảng, khẳng khái chỉ mong được định cư lạc nghiệp và định hình cuộc sống. Đối với họ, chỗ tựa về tinh thần là thiết yếu, thế cho nên tín ngưỡng Thiên Hậu đã trở nên tân tiến hết sức thoải mái và tự nhiên và dễ dãi qua hình ảnh vị mẫu thần đầy quyền năng luôn luôn che chở bảo quấn và âu yếm cho cuộc sống đời thường nhân sinh.

Có thể nhận biết quá trình cải cách và phát triển của cộng đồng người Hoa ở Việt nam giới nói chung và sống Cà Mau dành riêng là quá trình giao lưu với tiếp phát triển thành không kết thúc với những cộng đồng đồng đội (Việt và Khmer), tín ngưỡng Thiên Hậu cũng không nằm quanh đó quy luật đó. Trải qua rộng 300 năm mãi sau trong xã hội đa dung nhan tộc, tín ngưỡng Thiên Hậu vẫn dung đúng theo phần nào các đặc trưng văn hóa truyền thống của những tộc. Tính dung hợp diễn tả rõ ở những khía cạnh như phương diện thừa nhận thức, đối tượng người sử dụng thờ tự, giải pháp tổ chức chuyển động tín ngưỡng, thành phần dân cư tham gia tín ngưỡng và phong cách xây dựng mỹ thuật.

Về mặt nhấn thức, tính dung hòa hợp hể hiện ở quan tiền niệm coi Bà Thiên Hậu là thần quản lý cả trái đất tự nhiên và trái đất nhân sinh, vừa là thần thánh vừa là mẫu thần. Từ xưa thần tích của Bà đang gắn ngay tức thì với câu hỏi cứu giúp các ngư dân hay người đi biển gặp nạn, hướng dẫn các ghe đánh cá, yêu đương thuyền vào bờ trong những lúc thời tiết nguy hiểm và khắc nghiệt nhất. Bởi vậy trong trái tim thức bạn dân, Bà là vị thần cai quản vùng biển khơi (còn gọi là Hải Thần). Sau này, lúc định cư địa điểm thị tứ, nhu cầu của con người chuyển thanh lịch ước vọng sung túc về tài chính, mạnh khỏe trong cuộc sống và hạnh phúc trong gia đình. Khi đó Bà Thiên Hậu ko chỉ là nữ Thần chỗ biển cả mà còn kiêm nhiệm vai trò của vị phúc Thần với đến cuộc sống ấm no, hạnh phúc, đảm đang vai trò của thần phồn sinh và thần bảo hộ cho cuộc sống thường ngày nhân sinh. Ngoại trừ vai trò là vị Thần được mọi người thờ phụng, trong tâm địa tưởng của fan dân, Bà còn là một trong những vị “Mẫu thần”. Tên tuổi “Mẫu thần” ở đây là do là sự tôn sùng, thành kính trước sự linh thiêng, ban phúc và che chở của Bà. Trong tín ngưỡng Thiên Hậu, khó có thể phân tách rạch ròi giữa vai trò thần thánh và “Mẫu” mà cả nhị đã hòa quyện và dung hợp vào nhau.

Trong đối tượng thờ trường đoản cú các cung thờ Thiên Hậu ở Cà Mau thể hiện rõ ràng sự dung hợp giữa tín ngưỡng của người Hoa cùng tín ngưỡng dân gian bản địa, tín ngưỡng của người Khmer và Phật giáo, khiến cho nét đặc trưng đa văn hoá qua đối tượng bái tự. Ví dụ điển hình trong cung thờ Bà còn thờ thêm nhiều vị thần khác như thần Hổ, xương cá Đao, Thổ địa, Chiến sĩ trận vong, Tiền hiền - Hậu hiền. Một số chỗ còn thỉnh tượng Phật quan Âm(1) đặt phía trước sảnh như một sự kết hợp giữa hình thức thờ Phật và thờ Thần hay để miếu thờ ông Tà (dạng tín ngưỡng có nguồn gốc của người Khmer dẫu vậy đã được người Việt tiếp thu một cách gần như trọn vẹn) vậy cho miếu thờ Hỏa Đức hoàng hậu (ở Thiên Hậu Cung Thới Bình). Đồng thời cũng có thể có hiện tượng theo chiều ngược lại như một số miếu thờ của người Việt phối thờ Thiên Hậu. Điển hình là Tam vị cổ miếu trên khóm 2, thị trấn Cái Nước, huyện Cái Nước tuyệt miếu Bà Thủy thuộc khóm 5, thị trấn Cái Đôi Vàm, huyện Phú Tân.

Ngoài các ngày lễ mang đậm nét đặc trưng riêng biệt, đặc thù dành cho Bà như lễ nghênh đón Bà hồi cung vào mùng ba Tết, lễ vía Bà vào 23 tháng bố âm lịch và lễ cuối năm đáp tạ thần ân vào tháng 12 âm lịch vì chưng Ban Trị sự chọn ngày tốt, còn lại nhiều phần là các dịp có sự kết hợp với các ngày lễ của Phật giáo, Đạo giáo, tín ngưỡng dân gian và phong tục, lễ tết của người Việt. Các ngày lễ với tính Phật giáo kết phù hợp với tín ngưỡng dân gian, phong tục lễ Tết của địa phương như lễ Thượng Ngươn (Nguyên) vào rằm tháng giêng cũng là dịp Tết Nguyên Tiêu; lễ Trung Ngươn cúng rằm tháng bảy kết hợp với lễ Vu Lan tốt lễ Hạ Ngươn vào ngày 15 tháng 10 âm lịch. Đồng thời còn có các lễ như cúng Đoan Ngọ mùng năm tháng năm và lễ Đông chí vào tháng 11 âm lịch. Dường như cũng có một số ngày lễ mang tính Đạo giáo và tín ngưỡng dân gian tiêu biểu như cúng Ngọc Hoàng vào sáng mùng chín Tết, cúng Thần Nông vào sáng mùng năm Tết, cúng Thần Hổ (có nơi còn gọi là “Thiên soái Hổ gia”(2)) vào 16 tháng giêng để cầu mưa thuận gió hòa. Các nghi thức tế lễ cũng ảnh hưởng phần như thế nào theo nho giáo như phân cao thấp tôn ti vào trình tự tế lễ, giỏi những người hành hương đề xuất thể hiện nay sự tôn trọng, lễ phép khi lao vào nơi tôn nghiêm. Phần diễn hội thường niên gồm múa lân, hát tuồng hầu Bà và mang đến cả người dân thưởng thức. Hiện nay hình thức diễn chủ yếu là văn nghệ quần chúng, trong đó các bài tân nhạc biểu diễn bằng tiếng Hoa, tiếng Việt và cả tiếng Khmer, còn các tuồng tích thì diễn bằng tiếng Việt và theo phong cách Việt kịch dù nội dung tuồng có gốc tích từ Trung Quốc để đáp ứng nhu cầu của khán giả. Điều này cho thấy tín ngưỡng Thiên Hậu trong các sinh hoạt cộng đồng đã thực sự tiếp nhận văn hóa của các tộc người trong cộng đồng, có sự kết hợp, dung hòa giữa cái riêng biệt và cái chung, tạo đề nghị sự hòa điệu giúp người dân gần gũi và dễ tiếp nhận tín ngưỡng.

Tín ngưỡng Thiên Hậu ban đầu chỉ gói gọn vào cộng đồng người Hoa tuy thế đến ngày nay đã trở thành tín ngưỡng phổ biến của người dân địa điểm đây. Theo bốn liệu khảo sát điền dã, thành phần Ban quản lý hay còn gọi là Ban trị sự ở các cung thờ hiện ni đã có sự hòa trộn giữa Hoa và Việt vị thế hệ con cháu tiếp nối đã mang dòng máu Hoa - Việt và thậm chí ở một số nơi như chùa Bà Thiên Hậu ở huyện Cái Nước, Thới Bình và Đầm Dơi đã có người Việt gia nhập vào Ban Trị sự dù không chiếm tỷ lệ cao, chỉ khoảng 2 đến 5 người. Một trong những người lúc được vấn đáp khẳng định có người Khmer thâm nhập vào các hoạt động tín ngưỡng. Nếu nói Cà Mau có tía tộc người chính Việt – Hoa – Khmer thì tín ngưỡng Thiên Hậu vẫn thu hút phần lớn người Việt thâm nhập và một trong những ít fan Khmer tất cả điều kiện kinh tế tài chính khá giả.

Về mặt địa hình, các cung thờ Thiên Hậu thể hiện rõ đặc trưng: gần sông, gần chợ giống như quan tiền điểm chọn khu vực xây nhà của người Việt là “nhất cận thị, nhì cận giang, tam cận điền”. hình thức kiến trúc và vật liệu xây dựng cũng mang nhiều dấu ấn bạn dạng địa hóa. Theo thời gian, những làm từ chất liệu bằng gỗ thông thường sẽ có tuổi lâu thấp, phân phối đó bị thiên nhiên tàn phá, buộc phải trong quy trình trùng tu, sửa chữa, họ bắt buộc thay bởi các làm từ chất liệu mới có sẵn tại địa phương. Những cụ thể trang trí mỹ thuật thuở đầu thường là hầu hết đồ án truyền thống của nước trung hoa như chén tiên, chén bửu, long mã hà đồ, lưỡng long tranh châu, lưỡng long triều nhật, ck thư ống bút, mâm bồng lọ hoa, trái đào, quả lựu, hoa cúc, hoa mẫu đơn, rồng phượng; những tích truyện của trung quốc như Bát Tiên quá hải, Tam quốc diễn nghĩa, v.v… dần dần được chuyển đổi hoặc có thêm nhiều mô típ trang trí mới, nối liền với thiên nhiên, bé người, rượu cồn vật, thực trang bị của vùng đất Cà Mau trù phú. Chẳng hạn, hình vẽ trang trí các loại trái cây gồm đu đủ, mãng cầu, khóm, dưa hấu, chuối, măng cụt, v.v…; các loại rau củ có bí rợ, cà rốt, khổ qua, cà tím, v.v… ở hai bên thiên tỉnh của Thiên Hậu Cung thành phố Cà Mau xuất xắc vách ngoài cửa vào chính điện ở huyện Đầm Dơi. Còn Thiên Hậu Cung ở thị trấn sông Đốc, huyện Trần Văn Thời bên trên vách mái ngoài có vẽ hình các loài thủy hải sản như cá voi, cá đao, cá đuối, tía ba, rắn biển, v.v… và cảnh tàu đánh bắt cá neo tại cảng sông Đốc trang trí mặt vách cửa chính điện.

Từ việc hấp thụ những đặc trưng văn hóa như trên, giá trị của tín ngưỡng Thiên Hậu nghỉ ngơi Cà Mau nhìn từ góc độ giao lưu văn hóa thể hiện tại ở phần đa điểm chủ yếu như sau:

1. Quý hiếm giữ gìn văn hóa tộc người

Tín ngưỡng Thiên Hậu dưới sự ảnh hưởng tác động của quá trình giao lưu văn hóa đã dung hợp nhiều yếu tố từ các nền văn hóa truyền thống của các tộc người đồng đội nhưng vẫn giữ được các giá trị truyền thống cuội nguồn vốn tất cả của cộng đồng Hoa. Trong các đó thể hiện rõ nhất qua phương diện nghỉ ngơi tín ngưỡng và đặc thù kiến trúc của cơ sở thờ tự.

Xem thêm: Những App Học Toán Miễn Phí Cho Trẻ Từ 3, Các App Học Toán Miễn Phí Phổ Biến Nhất Hiện Nay

1.1. Văn hóa tộc fan qua chuyển động tín ngưỡng

Sinh hoạt tín ngưỡng là một trong những thể hiện nay của văn hóa truyền thống. Xét trên khía cạnh giao lưu lại văn hóa, vốn văn hóa truyền thống cuội nguồn được bảo đảm tự thân nó đã thẩm thấu phần lớn yếu tố văn hóa mới của các xã hội lân cận, trường đoản cú thân vận động và kiểm soát và điều chỉnh để mê thích nghi. Trong thời gian vào các ngày rằm và mùng một hàng tháng, người dân thường đến thắp hương và cúng viếng tại các cung thờ Bà. Ở Thiên Hậu cung Cà Mau lễ hội chính trong thời hạn gồm nghi thức đón Bà mùng 3 Tết, cúng rằm tháng giêng, vía Bà 23 tháng 3, cúng rằm tháng bảy và trả lễ Bà cuối năm vào tháng 12 âm lịch. Những ngày lễ hội tại cung thờ Bà Thiên Hậu là dịp tôn vinh thần thánh, đề cao những giá trị đạo đức như lòng nhân hậu, hiếu thảo, biết hi sinh vì mọi người cũng như để tỏ lòng biết ơn, uống nước nhớ nguồn trước sự cưu mang, bảo bọc của Bà và nhắc nhở bé người hướng thiện, sinh sống hài hòa và hợp lý với các xã hội xung quanh.

Bên cạnh ý nghĩa về mặt trọng điểm linh, các ngày lễ còn tạo ra hiệu ứng xã hội tích cực là cải thiện các mối quan tiền hệ giúp mọi người có dịp gặp gỡ, cùng chuyện trò và thể hiện sự thân thiện lẫn nhau. Ngoài ý nghĩa đáp ứng nhu cầu trung khu linh cho bé người, lễ hội tín ngưỡng Thiên Hậu ở Cà Mau cũng chính là những nét phác họa chân thật và sinh động về đời sống vật chất và tinh thần của cộng đồng Hoa. Trong số nghi thức cúng tế chỉnh tề thì lễ vật dưng cúng nhập vai trò rất quan liêu trọng. Theo quan liêu niệm của họ, thức ăn uống cũng là lễ vật biểu hiện lòng thành của bé người đối với thần thánh. Quan trọng nhất là lễ vía Bà hàng năm, 12 món lễ vật được Ban thầu náng chuẩn bị gồm: rượu, trà, mùi hương đăng (nhang đèn), giấy chúc thọ, bông trắng thơm (thường dùng hoa lài), bánh bao đào, trái cây, mì thọ, bánh bò, cốm phước, ngũ sinh (gồm thịt của năm loài vật là tôm, cua, heo, gà, vịt) với sớ tế. Vào đó mì xụa và cốm phước là những món đặc trưng của người Hoa Triều Châu dùng vào những dịp quan liêu trọng. Rượu trà vừa là đồ cúng truyền thống vào những nghi lễ, vừa là thức uống quen thuộc thuộc trong những dịp tụ họp gia đình, bạn bè.

Người Hoa quan tiền niệm sắc đỏ mang ý nghĩa cát tường, tượng trưng đến may mắn, tài lộc buộc phải trang phục đỏ luôn là lựa chọn hàng đầu đến các dịp lễ tiết quan liêu trọng. Vào nghi thức diễu hành ngày vía Bà, các thiếu nữ xinh xắn mặc sườn xám đỏ(3) theo đám rước tạo cần bức tranh sinh động đầy sức sống thể hiện ko khí vui vẻ và cuộc sống thịnh vượng của người dân. Trang phục truyền thống Hoa như sườn xám, áo xẩm đến nữ, trường bào đến nam cũng xuất hiện xen lẫn trong trang phục của những dân tộc khác (Việt, Khmer) vào các tiết mục biểu diễn văn nghệ làm tạo thêm bản sắc tộc người, tô điểm và tạo nét riêng mang lại không khí lễ hội. Lòng tôn sùng và ngưỡng vọng oách linh thánh mẫu khiến người Hoa có xu hướng muốn gần gũi với Bà. Họ thích sống quần tụ xung quanh nơi thờ Bà để tiện việc nhang khói, thờ phụng cũng như thụ hưởng ân lộc từ Bà.

Hình 1: các món lễ vật cúng Bà

Hình 2: Đoàn diễu hành trong lễ vía Bà

Ngoài ra tín ngưỡng Thiên Hậu còn lưu giữ ít nhiều các cực hiếm về văn hóa nghệ thuật như nghi thức diễu hành, múa lân, trình diễn cổ nhạc và các tiết mục hát xướng. Mỗi dịp lễ hội là người dân rất có thể tham gia và hưởng thụ các hoạt động biểu diễn như một cách thỏa mãn nhu yếu giải trí đồng thời bảo tồn những giá trị nghệ thuật truyền thống.

1.2. Văn hóa tộc fan qua phong cách thiết kế cơ sở cúng tự

Dưới ánh mắt giao giữ văn hóa, các cung, miếu bái Thiên Hậu ngơi nghỉ Cà Mau giữ giàng được đa số đặc trưng văn hóa truyền thống tộc tín đồ trên phương diện phong cách xây dựng – mỹ thuật là một điều xứng đáng quý. Theo chiều dài lịch sử của các cung, miếu thờ Bà ở tỉnh có thể thấy Thiên Hậu cung Cà Mau là chỗ xây dựng đầu tiên, thọ đời nhất và còn lưu giữ giữ nhiều giá trị về mặt kiến trúc nghệ thuật theo kiểu đền miếu cổ nước trung hoa như bộ size chịu lực bằng gỗ, mái lợp ngói ống, chân mái được viền bằng hàng ngói thanh lưu lại ly, đường bờ mái cong nhẹ, trang trí họa tiết thiết kế gốm sứ thanh thoát hình hoa lá, chim muông với sử dụng các tông màu sặc sỡ tươi sáng với màu đỏ (tượng trưng cho may mắn và hạnh phúc) chiếm vai trò chủ đạo là đặc trưng dễ nhận thấy ở chùa miếu của nhóm Hoa Triều Châu. Trong lúc phong cách kiến trúc của người Hoa gốc Quảng Đông có bộ mái nặng, nhiều họa tiết bằng gốm sứ mô tả nhà cửa, phố phường, nhỏ người với đầu đao vuông thành sắc cạnh. Còn đặc trưng của người Phúc Kiến là những đường bờ nóc uốn cong hình thuyền, nhị đầu đao vút cong có gắn các tế bào hình tòa thành giỏi những nhân vật bằng gốm sứ thể hiện những điển tích trong văn học cổ Trung Quốc.

Giá trị về kiến trúc còn bao gồm cả nghệ thuật phù điêu chạm lộng và chạm nổi. Những bức phù điêu chạm nổi được bảo quản vào các lồng kính gắn trên vòm cửa ra vào miêu tả các điển tích china mang ý nghĩa giáo dục về nhân – lễ – nghĩa – trí – tín như Đào viên kết nghĩa, Bát tiên quá hải, v.v… tinh tế và tỉ mỉ. Phía hai bên vách ngoài đụng nổi hình thanh sư, bạch tượng, còn vách trong dưới thiên tỉnh là hình long, hổ được đắp bằng xi-măng thật sống động. Các phù điêu đều thể hiện hình ảnh các nhỏ vật cùng nghịch đùa với ấu thú giống hình tượng mẹ nhỏ nhằm thể hiện ước muốn sinh sôi, nảy nở, phồn vinh cũng như ý thức đùm bọc, gắn bó thân tộc - dòng họ, và tinh thần tương trợ cộng đồng.

Hình 3: Bạch tượng vui chơi cùng con trang trí làm việc vách kế bên Thiên Hậu Cung Cà Mau

Hình 4: những bảng hoành phi trong chính điện
Thiên Hậu Cung Cà Mau

Trên các vì kèo, đầu cột là các phù điêu gỗ được đánh thếp vàng tạo vẻ lộng lẫy hoành tráng dưới mái hiên được trang trí công huân với hình đóa sen chạm ngược nở nhiều lớp, tượng kỳ lấn ngậm châu, tôm cua bơi lội lội và các dây hoa chạm trổ tinh xảo. Kỹ thuật chạm lộng sử dụng trong việc trang trí các bao lam trang thờ rất phong phú như họa tiết thiết kế dây quấn, hình sóng nước, hoa, điểu, hình kỷ hà, v.v… với các đường nét uyển chuyển, tinh tế tôn tạo sắc thái chỉnh tề và thần thánh cho điện thờ.

Nghệ thuật thư pháp qua các bảng hoành phi, câu đối tại đây ngoài tài nghệ chạm khắc thủ công còn là sự biểu diễn với các kiểu chữ “thảo”, “khải”, “lệ” qua các nét bút bay bướm, điêu luyện mà lại không kém phần mạnh mẽ. Ngoài ra miếu còn giữ giữ khá hoàn hảo các cổ vật như tượng tròn, chuông đồng, bia ký, tranh dân gian có niên đại lâu đời giúp nâng cao giá trị văn hóa lịch sử của cung thờ giúp các thế hệ sau hiểu biết nhiều hơn niềm tin tín ngưỡng của phụ vương ông. Cụ thể như bức hoành có niên đại từ thời quang quẻ Tự (1899) ở gian tiền điện, chiếc chuông đồng được khắc dấu tích thời quang Tự (1897) và tấm bảng đồng khắc họ tên của 48 vị phu nhân đã quyên góp tiền bạc, gạch đá để trùng tu cung thờ vào năm trung hoa dân quốc thứ 17 (1928). Tranh vẽ các vị võ tướng môn thần (thần canh cửa) bên trên cửa ra vào với đường nét sắc sảo và màu sắc sinh động có từ lần trùng tu năm 1903.

2. Giá trị định hướng phát triển văn hóa cộng đồng

2.1. Định hướng nhân cách sống

Trên phương diện định hình nhân cách, tín ngưỡng Thiên Hậu cũng là một kênh giáo dục và đào tạo đạo đức, lối sống hiệu quả và thâm thúy cho cộng đồng. Miếu Bà đã trở thành nơi để lập những lời thề nguyền tuyên xưng sự trung thực, để xác tín những điều không thể tuyệt khó kiểm chứng từ việc làm ăn uống buôn bán, đến trao đổi vay mượn và cả những lời thề tình yêu song lứa. Lúc đó vai trò của Bà lại trở thành người làm chứng, giám sát và thực thi trừng phạt. Đồng thời cũng ko thể bỏ qua chức năng quan liêu trọng khác của tín ngưỡng nói thông thường hay tín ngưỡng Thiên Hậu nói riêng đó là sở hữu lại trạng thái cân nặng bằng cho trung khu lý con người. Xét ở phương diện chổ chính giữa thần, có thể nói phía trên cũng chính là liệu pháp điều trị khủng hoảng trung ương lý bằng phương pháp “tự kỷ ám thị” nhằm giải tỏa mọi ức chế bằng cách trút gánh nặng của mình vào thần linh để đầu óc thanh thản, tạo sự cân nặng bằng vai trung phong lý để tiếp tục sinh hoạt, sắp xếp những công việc hàng ngày và vững bước tiến tới mục tiêu đã hoạch định. Ko thể phủ nhận mỗi lần đến cung thờ hay tham gia vào những sinh hoạt lễ hội của tín ngưỡng, dưới sự ảnh hưởng của không khí thiêng liêng, phảng phất uy linh thần thánh soi rọi qua những nghi thức trang trọng cùng với những hoạt động nhằm đề cao lòng biết ơn, cách sống nhân nghĩa, hướng thiện, tinh thần vì cộng đồng sẽ giúp người tham dự nhìn nhận lại bản thân.

Ý thức mượn tục cúng Thiên Hậu, mượn “cái thiêng” để thực hiện chức năng giải tỏa ức chế chổ chính giữa lý, giáo hóa trung tâm tính bé người, giúp định hình nhân cách và hướng cộng đồng về lối sống cao đẹp được người Hoa thực hiện suốt hơn cha trăm năm qua và nay bên dưới sự chung tay góp sức của các tộc người bạn bè đã góp phần chứng minh giá trị về mặt văn hóa tinh thần của tín ngưỡng Thiên Hậu đối với người dân ở Cà Mau.

2.2. Giá trị cố kết cộng đồng

Giá trị cầm cố kết cộng đồng là điểm sáng vốn tất cả của phần nhiều dạng thức tín ngưỡng do con người biết tận dụng tối đa uy linh, thế lực thần thánh (cái cực kỳ hình) để gắn kết các thành viên xã hội mình cho những mục đích nhân sinh được định dạng sẵn.

Miếu Thiên Hậu ở Cà Mau cũng ko ngoài xu hướng bình thường đó. Những người Hoa di cư luôn mang theo trung khu lý phải rời xa xứ sở, lưu lạc tha phương bắt buộc họ muốn giúp đỡ, hỗ trợ lẫn nhau ko chỉ vì tình đồng mùi hương mà còn để khỏa lấp tâm lý nhớ quê nhà, để cảm thụ tình cảm ấm áp giữa những người cùng ngôn ngữ chỗ đất khách và giữ mối liên lạc với quê hương bản quán. Có thể nói ở giai đoạn đầu của làn sóng di trú đến nam Bộ, Hội quán đóng vai trò quan liêu trọng hơn cơ sở thờ tự bởi nhu cầu ổn định cuộc sống và thực hiện sinh kế là điều thiết yếu, phải ân cần hàng đầu.

Sau đó, lúc đã có nơi trú ngụ và công việc, người ta mới nghĩ đến nhu cầu tâm linh và việc giữ gìn ngôn ngữ bản quán. Thế buộc phải miếu thờ và trường học được xây dựng để phục vụ cộng đồng. Vai trò của Hội quán là địa điểm đón tiếp, giúp đỡ những người Hoa mới nhập cư về mặt ghê tế. Miếu thờ là chỗ dựa tinh thần, vị trí ghi nhớ công ơn thần thánh và đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng vào những lúc nhân sinh mỏi mệt. Còn trường học dạy tiếng Hoa miễn phí cho con em trong cộng đồng để duy trì truyền thống tộc người. Nói cách khác, ở giai đoạn này, bộ cha thành phần Hội quán – miếu thờ – trường học là đông đảo mắt xích để cố kết cộng đồng, là mối liên hệ ràng buộc kết nối các nhóm phương ngữ để giữ gìn văn hóa truyền thống và phát huy tinh thần tương thân tương ái giúp cộng đồng người Hoa trụ vững bên trên vùng đất mới.

Hiện nay thay mặt đại diện cho cộng đồng người Hoa sinh hoạt Cà Mau là Hội Tương tế người Hoa trực thuộc quản lý của Ủy ban Mặt trận tổ quốc, đặt trụ sở tại số 88 đường Lý Thái Tôn, phường 2, thành phố Cà Mau. Hoạt động của Hội Tương tế và trường dạy tiếng Hoa (trước đây mang tên Dục Tài, sau này đổi thành Nguyễn Tạo) đã từng có thời gian suy giảm bởi kinh phí hạn hẹp và những chính sách quản lý giáo dục của nhà nước. Trong khi đó người thâm nhập tín ngưỡng Thiên Hậu ngày càng đông, dân chúng chủ yếu quyên góp cúng dường mang đến miếu Bà. Chính vì thế để thuận tiện mang lại hoạt động của Hội, cộng đồng người Hoa đã thống nhất nguyên tắc, trưởng Ban Trị sự của miếu Bà sẽ là Hội trưởng của Hội Tương tế. Như vậy bỏ ra phí mang lại các hoạt động của Hội cũng được nguồn quỹ của miếu Bà san sẻ. Từ đó miếu Bà trở thành nguồn đóng góp chính mang lại các hoạt động xã hội của cộng đồng người Hoa ở Cà Mau, và trở thành mắt xích chính, nhân tố chủ chốt vào việc cố kết tộc người qua các hoạt động từ thiện và công ích. Ví dụ điển hình hoạt động phát gạo đến người nghèo vào dịp rằm tháng bảy; gia nhập các hoạt động như chương trình “Nhịp cầu yêu thương” ủng hộ xây dựng 13 cây cầu xi măng cho các huyện vùng sâu như U Minh, Bộ Tời với đưa ra phí 260 triệu; chương trình xây nhà tình nghĩa, nhà đại đoàn kết mang đến bà mẹ Việt phái nam anh hùng hay các hộ nghèo khó khăn khoảng 450 triệu; ủng hộ đôi mươi suất học bổng đến hội khuyến học giúp đỡ học sinh nghèo hiếu học khoảng 30 triệu và đóng góp mang đến chương trình cứu trợ thiên tai lũ lụt đến đồng bào miền Trung khoảng 250 triệu, v.v… Các hoạt động này sẽ giúp tăng lên tình làng nghĩa xóm, tinh thần tương trợ và đoàn kết lẫn nhau. Ở trên đây sự cố kết cộng đồng ko chỉ mãi sau trong phạm vi tộc người nhưng mà đã lan ra toàn làng mạc hội.

2.3. Giá trị ứng biến với những tác động của thời cuộc

Với đà biến chuyển của làng mạc hội hiện đại, kỹ thuật kỹ thuật cải tiến và phát triển đi thuộc với quy trình công nghiệp hóa và thành phố hóa dẫn đến nhu cầu dịch rời để học tập, thao tác ở đô thị lớn đã làm cho tan chảy một phần trí tuệ người dân Cà Mau (trí thức tách quê). Hiện tại tượng thanh niên quay sườn lưng với văn hóa truyền thống lịch sử và hào hứng tiếp nhận các luồng văn hóa mới đã đưa ra một thách thức lớn mang lại sự phát triển của các loại hình tín ngưỡng dân gian, ứng phát triển thành để sát cánh đồng hành với thời cuộc xuất xắc trôi vào quên lãng? với những kinh nghiệm tay nghề ứng đổi mới với các nền văn hóa đã ra mắt trong lịch sử, tín ngưỡng Thiên Hậu ở Cà Mau đã và đang phát triển theo khunh hướng tích cực.

Do tín ngưỡng không bóc tách rời khỏi đời sống xã hội bắt buộc nó luôn luôn vận động với biến đổi theo nhịp sống của thời đại. Trải trải qua nhiều giai đoạn lịch sử, tín ngưỡng Thiên Hậu đã có không ít trải nghiệm trong việc thích ứng với buôn bản hội. Ví dụ điển hình việc “nội kết nước ngoài tùng” (liên kết trong, không ngừng mở rộng ngoài) biểu thị qua hai bình diện sinh hoạt tín ngưỡng và cấu tạo kiến trúc, mỹ thuật vẫn đề cập ở đoạn trên. Vậy nên ứng vươn lên là với thời cục là biết lưu lại giữ truyền thống một cách cân xứng với cuộc sống hiện tại tạo nên sự kết hợp hài hòa giữa truyền thống và hiện đại. Như nhận định của ông Trịnh Văn K. Về những biến hóa của tín ngưỡng Thiên Hậu ở tp Cà Mau: “Những lễ hội thì nghe theo những người đi trước, cụ ông cụ bà truyền lại, cố gắng giữ truyền thống. Mà lại cũng có một số giản lược chẳng hạn hồi xưa mỗi 24 Tết đưa Bà về trời thì trống chiêng dẹp hết không cho đánh, rồi tối mùng ba khi rước Bà về thì vào Ban hội xin keo để xem năm nay có mưa thuận gió hòa không, nghi lễ có múa lạm đốt pháo còn bây giờ Nhà nước cấm đoán đốt pháo thì chỉ múa lân thôi. Trước trên đây bắt buộc phải đúng 12 giờ khuya mới rước Bà về còn bây giờ thì rước sớm một chút khoảng 10 mang đến 11 giờ khuya để mọi người về lo cúng trong gia đình”(4).

Hay những đổi khác ở góc nhìn biểu diễn thẩm mỹ như sự có mặt của team kèn Tây trong Hội music Đồng Tâm đã hỗ trợ cho hoạt động vui chơi của Hội thêm phần sắc nét và theo kịp nhu cầu của cùng đồng. Còn trong công tác sân khấu vào lễ vía Bà là sự kết hợp hài hòa và hợp lý giữa music và nghệ thuật và thẩm mỹ biểu diễn của ba cộng đồng Hoa - Việt - Khmer (đã nói phần trên) vật chứng cho sự thay đổi khéo léo, vận tải theo xu hướng hiện đại để thu hút đồng minh cộng đồng, góp tín ngưỡng ngày càng phát triển cũng như cải thiện tinh thần đoàn kết các tộc người trong làng mạc hội.

Thiên tai, người quen biết lụt và chuyển đổi khí hậu ngày càng rõ nét để cho tỉnh Cà Mau và nhiều khu vực Tây Nam cỗ chịu ảnh hưởng nặng nề. Theo lý thuyết thang nhu yếu của Abraham Maslow, một khi toàn cảnh sống chuyển đổi lập tức nó tác động đến từng bậc nhu cầu của bé người, trong những số ấy nhu cầu được an toàn càng có giá trị then chốt. Lúc đó những kinh nghiệm tay nghề dân gian đúc rút được lắp với uy linh của Bà Thiên Hậu chắc chắn càng có mức giá trị (sự kết hợp các cực hiếm thiêng với phàm), ví như tay nghề đi biển, kinh nghiệm tay nghề đi rừng, tay nghề sản xuất tởm doanh, tay nghề tổ chức, gắn kết cộng đồng, tinh thần tương thân tương ái v.v… càng vạc huy tác động sâu sắc so với đời sống làng mạc hội. Khía cạnh khác, những giá trị tôn trọng tự nhiên và thái độ tầm thường sống hợp lý thể hiện tại qua tín ngưỡng thờ Thiên Hậu sẽ góp phần chuyển đổi thái độ thừa nhận thức cùng hành vi của xã hội đối với môi trường và thôn hội.

Bên cạnh đó xu thế bắt đầu của chủ nghĩa hậu tiến bộ đặt trọng tâm ở sự trải nghiệm, sự đọc biết tri thức, kinh nghiệm sống của các cộng đồng cư dân bạn dạng địa được nhìn nhận trọng. Cố kỉnh hệ trí thức mới quan trọng chú trọng ngơi nghỉ sự dừng tụ của lịch sử văn hóa, lưu lại ở từng mái ngói, từng giờ đồng hồ trống đình miếu với không khí tưng bừng, náo nhiệt của hội hè đình đám. Khi tứ tưởng và cách nhìn nhận của chũm hệ con trẻ dần thay đổi thì văn hóa truyền thống tín ngưỡng cũng biến đổi theo, vày họ đó là những cửa hàng sẽ gia hạn và trí tuệ sáng tạo thêm phần lớn giá trị new cho tín ngưỡng đã có. Xu hướng này đã bắt đầu xuất hiện tại ở một vài tỉnh thành lúc ra đời mô hình du lịch văn hóa – hành hương thơm vừa du lịch tham quan các di tích, danh lam thắng cảnh kết hợp với thỏa mãn nhu cầu trung khu linh và tìm hiểu văn hóa tộc người là dạng du lịch sở hữu đến nhiều trải nghiệm thú vị có thể thu hút lượng lớn du khách tham gia, nhất là người trẻ tuổi muốn tìm hiểu về văn hóa dân tộc bản địa hay các khách ngoại quốc mong muốn hiểu biết thêm về văn hóa truyền thống Việt Nam. Ví dụ điển hình miếu Thiên Hậu Tuệ Thành sinh hoạt quận 5, tp.hồ chí minh là giữa những di tích với đậm nét kiến trúc – mỹ thuật độc đáo của cộng đồng người Hoa Chợ khủng luôn là điểm tham quan đặc trưng của những đoàn du khách trong và bên cạnh nước lúc tới thăm viếng tp mang thương hiệu Bác. Tương tự, kiến An cung sinh sống Sa Đéc, Vĩnh An cung sống Vĩnh Long, miếu Thiên Hậu Vĩnh Châu, tỉnh giấc Sóc Trăng và miếu Thiên Hậu thành phố Cà Mau cũng là những di tích phong cách thiết kế – thẩm mỹ quan trọng, là điểm đến được xã hội chia sẻ.

Có thể thấy là 1 phần của văn hóa truyền thống tín ngưỡng được share bởi cả ba cộng đồng Hoa, Việt, Khmer, tín ngưỡng bái Thiên Hậu sống Cà Mau đã với đang đổi khác để ứng phát triển thành với những tác động của thời cuộc, để liên tiếp phát huy những giá trị giữ lại truyền thống, triết lý các cực hiếm chân thiện mỹ, giáo dục nhân cách sống và nuốm kết xã hội đa văn hóa đồng thời gật đầu dung hòa với những dòng văn hóa đại chúng mới như đã từng có lần điều chỉnh để thích hợp ứng với môi trường thiên nhiên đa văn hóa truyền thống ở địa phương.

Kết luận

Cùng với quá trình dung hợp văn hóa truyền thống đa tộc fan trong suốt cha trăm năm qua, tín ngưỡng Thiên Hậu dần hấp thụ yếu tố văn hóa từ các cộng đồng xung xung quanh để phù hợp với nhịp sống xã hội hiện tại. Ngược lại, các tộc người cũng dần chấp nhận tín ngưỡng với tấm lòng thành kính và xem đó như là một vào những hình thức tín ngưỡng dân gian của vùng. Tục bái Thiên Hậu chú ý chung mang ý nghĩa mở, chuẩn bị giao lưu văn hóa đa tộc tín đồ trở thành hình tượng của sự giao lưu văn hóa Hoa – Việt – Khmer đồng thời phản ánh sinh động tính dung hợp văn hóa đa tộc fan tại tỉnh Cà Mau cũng như toàn vùng đồng bằng sông Cửu Long.

Bên cạnh đó, tín ngưỡng cũng có lại các giá trị thiết thực lúc bảo lưu những di sản văn hóa quý báu mang lại đời sau, trở thành chỗ dựa tinh thần vững chắc đến người dân và đóng góp tích cực vào công cuộc xây dựng đời sống xã hội. Có thể khẳng định tín ngưỡng giống như chất keo dán giấy gắn kết cộng đồng Hoa giúp giữ gìn bản sắc tộc người đồng thời góp phần nâng cao tinh thần đoàn kết các dân tộc trong vùng thông qua việc đề cao những giá trị nhân bản như lòng biết ơn, tinh thần tương thân tương ái, biết phân chia sẻ đùm bọc lẫn nhau nhằm hướng đến sự phát triển bền vững của xã hội.

Chú thích:

Tại Thiên Hậu Cung xã Phú Hưng, huyện Cái Nước; thị trấn sông Đốc, huyện Trần Văn Thời; thị trấn Thới Bình, huyện Thới Bình.Cung thờ tại thị trấn sông Đốc, huyện Trần Văn Thời.Tên gọi Việt hóa theo cách phát âm vào tiếng Quảng Đông của từ “長衫” nghĩa là trường sam, áo dài. Một loại trang phục truyền thống Trung Quốc xuất xắc thấy ở vùng Thượng Hải cần còn gọi là áo dài Thượng Hải.Biên bạn dạng phỏng vấn số 7.

Tài liệu tham khảo

Hội Văn học Nghệ thuật Cà Mau (2008), Đôi nét phác thảo văn hóa dân gian Cà Mau, Nxb Phương Đông, hồ Chí Minh.Trần Hồng Liên (2005), Tục cúng cúngvà lễ hội truyền thống của Bà Thiên Hậu ở nước ta trong quá trình hội nhập quốc tế, tham luận Hội thảo Folklore Châu Á, Viện văn hóa dân gian, Hà Nội.Trần Hồng Liên (2005), văn hóa truyền thống người Hoa ở Nam bộ - Tín ngưỡng với Tôn giáo, Nxb kỹ thuật Xã hội, Hà Nội.Trần Hồng Liên (chủ biên) (2007), Văn hóa tín đồ Hoa ở thành phố Hồ Chí Minh, Nxb khoa học Xã hội, Hà Nội.Nghê Văn Lương – Huỳnh Minh (1972/2003), Cà Mau xưa, Nxb Thanh Niên, hồ Chí Minh.Ngô Đức Thịnh (2009), Đạo Mẫu Việt Nam, Tập 1, Nxb Tôn giáo, Hà Nội.Ngô Đức Thịnh (chủ biên) (2001), Tín ngưỡng và văn hóa tín ngưỡng nghỉ ngơi Việt Nam, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội.Nguyễn Ngọc Thơ (2011), Tín ngưỡng thờ mẫu mã ở Hoa Nam, Tạp chí trở nên tân tiến Khoa học cùng Công nghệ, (tập 14), tr 42-60.Phạm Văn Tú (2008), Miếu, Lăng, Cung thờ ở Cà Mau – Tín ngưỡng và giá trị nhân văn, Luận án Tiến sĩ Văn hóa học, Viện nghiên cứu Văn hóa.Phạm Văn Tú (2011), Tín ngưỡng bái Bà Thiên Hậu sống Cà Mau, Nxb kỹ thuật Xã hội, hồ Chí Minh.Phan An (chủ biên) (2004), Chùa Hoa ở tp Hồ Chí Minh, Nxb thành phố Hồ Chí Minh.Phan An (chủ biên) (2006), Góp phần tìm hiểu văn hóa người Hoa ở phái nam Bộ, Nxb Văn hóa Thông tin, hồ nước Chí Minh.Tsai Maw Kuey (1968), Người Hoa ở khu vực miền nam Việt Nam, Luận án Tiến sĩ (Bản dịch của Ủy ban nghiên cứu và phân tích Sử học tập và kỹ thuật của Bộ đất nước Giáo dục sài Gòn). - Paris: Thư viện nước nhà Paris.